Friday, June 27, 2008

Μια χειμαριωτική παράδοση στο βάφτισμα

Dr. M. Gjoka

Στην περιοχή της Χείμαρρας παρατηρείται μια παλιά παράδοση αυτισμού με ονόματα από την ελληνική αρχαιότητα. Αυτή η παράδοση είναι τυπική για όλη την περιοχή που από στην αρχαιότητα ονομάζετε Ήπειρο και αυτά τα ονόματα έχουν μια ξεκάθαρη ετυμολογική εξήγηση που αναιρεί κάθε αίνιγμα. Στη περίοδο 1960-90 παρατηρήθηκε ένα οργανωμένο σχέδιο για να εμποδίζει την εξάπλωση τέτοιων ονομάτων στην καινούρια γενιά. Το ληξιαρχείο εφοδιάστηκε με ένα κατάλογο που προσανατόλιζε (και υποχρέωνε) το κόσμο για να βάλει καινούρια ονόματα που ήταν αποκλίνανε τα παραδοσιακά αρχαία ελληνικά ονόματα. Αυτό έφερε πολλές φορές σύγκρουσης με τους γονείς που ήθελαν να συνεχίζουν την οικογενειακή παράδοση. Έτσι ονόματα οπός Ελένη, Πηνελόπη, Μελπομένη, Αντρονικη και κτλ αντικαταστάθηκαν με ονόματα όπως Ελονα, Μαιλιντα, Ρεζαρτα κτλ. Εμπόδισαν να βάλουν ονόματα όπως Δημοσθένη, Μενέλαος, Σοφοκλής, Πύρρο και ενθάρρυναν εναλλακτικά ονόματα όπως Γκεντιαν, Αρβεν, Αλμπαν, κτλ. Η απαγόρευση τς θρησκείας το 1967 το έκανε πιο εύκολα αυτί την οργανωμένη αμνησία.

Μετά από την εγκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος το 1991, η τάση που επικρατεί είναι να ευνοεί ονόματα θρησκευτικού χαρακτήρα, αποκλίνοντας ξανά αυτά τα ωραία αρχαία ελληνικά ονόματα. Όποτε τώρα τα αρχαία ελληνικά ονόματα περισσότερα τα βρίσκεις στην δεύτερη γενιά. Αυτά τα ονόματα έχουν προσαρμοστεί στην αλβανική γραφή. Οι ονομασίας με τέτοια ονόματα έχουν εξαπλωθεί μέχρι και στην κεντρική Αλβανία , και αυτό δείχνει την στενή πολιτιστική σχέση της Αλβανίας με την ελληνική παράδοση. Μια λίστα με τέτοια ονόματα την φέρνουμε πιο κάτω και εύκολα είναι να διαπιστώσει κάνεις ότι αυτά υπάρχουν πραγματικα σε όλη την Χιμάρα και όχι μονό. Και υπάρχουν και επιφανείς προσωπικότητες της Αλβανίας που έχουν τέτοια αρχαία ελληνικά ονόματα.

Në krahinën e Himarës vihet re një traditë e herëshme në pagëzimin e njerëzve ku përdoren emrat e lashtë grekë. Këta emra të vjetër janë karakteristike për gjithë zonën që në lashtësi dhe sot ka emrin gjeografik Epir, kanë një shpjegim të qartë etimologjik dhe mund te zgjidhin engimën e kuptimit që fshehin. Gjatë periudhës 1960-1990 u vu re një frenim i organizuar i emërtimit të njerëzve me emra të tillë dhe gjendja civile në Himarë u pajis me një katalog orientues-detyrues me emra të cilët tingellonin të rinj, interesante e “modernë” por pa histori duke sjellë shpesh konfrontime me prindët që dëshëronin të vazhdonin traditën familjare të pagëzimit me të tillë emra. Keshtu emra si Eleni, Penelopi, Melpomeni, Androniqi etj u konvertuan në Elona, Majlinda, Rrezarta etj, emrave Dhimosten, Menela, Sofokli, Pirro etj ju servirën emra si Gentian, Arben, Alban etj pa një domethënie në traditën familjare dhe krahinore. Eleminimi i sistemit kishtar e bëri të lehte këtë konvertim emrash.

Mbas ndryshimit të sistemit në 1991 tendeca e pagëzimit u lidh më shumë me emra te krishterë duke zvogëluar përsëri shtrijen e emrave me vjetërsi më se dymijëvjeçare. Emra të tillë i gjen në shumë në brezin e dytë dhe të tretë familjar. Sigurisht në zonat shqipfolëse të zonës emrat i janë përshtatur të folmes shqipe duke hequr prapashtën e rasës emnore në greqisht, kjo është reflektuar dhe në gjendjen civile për të gjithë pa përjashtim. Po japim nje listë të disa prej emrave të tillë, ashtu siç janë në origjinal greqisht për të shpjegur origjinën e tyre etimologjike. Shtrirja e të tillë emrave vihet re gjer në zonën e Shqipërisë së mesme, tregues ky i marrëdhënieve dhe kulturore që kanë pasur këto zona me karahinën e Epirit. Eshtë e çuditëshme që shpesh emra të tillë që në Shqipërinë e jugut kanë tingëllimin e vet normal si Efterpi, Nafsika, Odhise etj përkthehen në literaturën shqipe Euterpi, Nausika, Odiseu (Shih Librin “Odiseu” dhe botime të tjera) nëpermjet literaturës latine duke tingëlluar krejt qesharakë. Me kete listë mjaft lehtë identifikohen emra reale dhe jo vetëm në Himarë por më gjërë, mjaft prej tyre janë njohur si personalitete publike në Shqipëri

Αρχαία ονόματα ανδρών –emra të lashtë grekë

Kuptimi shqip

Αλέξανδρος (αλέξω:απομακρύνω+ανήρ) ο απωθών τους άνδρες, ο ανδρείος

Aleksandros

Burrërori

Αλκιβιάδης (αλκή+βία) ο τολμηρότατος

Alkibiadhi (Alqi-shkurt)

I guximëshmi

Ανδροκλής (ανήρ+κλέος) ο ένδοξος Androkli

I lavdishmi

Αριστογένης (άριστος+γένος) ο ευγενής, Aristojeni

Bujar

Αριστόβουλος (άριστος+βουλή) ο άριστος σύμβουλος Aristovulo

Kshillëtar i shkëlqyer

Δημοσθένης (δήμος+σθένος) η δύναμη του λαού Dhimosteni

Forca e popullit

Διογένης (Ζευς+γένος) ο Θεογένητος

Dhiojeni

I lindur nga zoti

Επαμεινώνδας (επί+άμεινον) ο προοδευτικός, Epaminonda

Perparimtari

Ευρυβιάδης (ευρύς+βία) ο πολύ αυταρχικός

Kokëkrisur

Θεμιστοκλής (θέμις+κλέος) ο ένδοξος υπερασπιστής του δικαίου Themistokli

Optomisti mbrojtës i sëdrejtës

Θρασύβουλος (θρασύς+βουλεύομαι) ο τολμηρά σκεπτόμενος Thrasibulos

Mendimtar I guximshëm

Ιάσων (ίασις:θεραπεία) ο θεραπευτής Jason

Shëruesi

Κίμων (χίμων:χειμών) ο θυελλώδης Qimon (Qimo)

Shtrëngatë-sjellës

Κλέαρχος (κλέος+άρχω) ο ένδοξος άρχων, Klearko


Κλεόβουλος (κλέος+βουλή) ο επινοητικότατος, Kleobulo

mendjemprehti

Κλεομένης (κλέος+μένος) ο ένδοξος για τη γενναιότητά του Kleomen

Trim

Λέανδρος (λαός+ανήρ) ο ανδρείος του λαού Leandro

Burrëri e popullit

Μενέλαος (μένος+λαός) η ορμή του λαού Minella

Furia e popullit

Μιλτιάδης (μίλτος:ερυθρά βαφή) ο αιματώδης, ο ανδρείος Miltiadh

I përgjakuri, trimi

Ξενοφών : ο ανδρείος ηγέτης των ξένων Ksenofon

Udhëheqësi trim i të huajve

Οδυσσεύς (οδύσσομαι:διώκομαι) ο διωκόμενος υπό των θεών Odhise

I përndjekuringa perënditë

Ορέστης (όρος+ίσταμαι) ο ορεσίβιος Oresti

Malësor, nga mali

Πάτροκλος (πατρίς+κλέος) η δόξα της πατρίδος Patrokli

Lavdia e atdheut

Περικλής (περί+κλέος) ο ένδοξος Perikli

I lavdishëm

Πολυδεύκης (πολύ+δεύκος:γλεύκος) ο πολύ γλυκός Polidhevqi

Shumë I ëmbël

Πύρρος (εκ του πυρρός) ο ξανθοκόκκινος Pirro

Bjond-kuqalash

Σόλων (πιθανώς από το ρ. σέλλω:σείω) ο διασείσας το παλαιό, ο ριζοσπάστης Solon

Kryengritësi

Σοφοκλής (σοφός+κλέος) ο έχων δόξα σοφού Sofokli

Ka famën e të diturit

Σωκράτης (σώζω+κράτος) ο σωτήρ του κράτους Sokrat

Shpëtimtari i shtetit

Τηλέμαχος (τηλέ: μακριά+μάχομαι) ο αγωνιζόμενος μακράν της πατρίδος Telemak

lufton larg atdheut

Τιμολέων (τιμή+λέων) ο ισχυρός ως λέων Timolea

Bindës në atë që thotë

Φίλιππος (φιλώ+ίππος) ο αγαπών τους ίππους Filip

Që i do kuajtë

Φρίξος (φρίττω) ο τρομακτικός Frikso

Që të kall tmerrin

Αρχαία ονόματα γυναικών


Αγαθόκλεια (αγαθή+κλέος) η έχουσα καλή φήμη Agathoklea (Gatho)

Që ka nam të mirë

Αγαθονίκη (αγαθή+νίκη) η νικήτρια ένδοξης νίκης, Agathoniqi

Fituese

Aλκηστις (αλκή+εστία) η χάρη της οικογενείας Alqistis

Gëzimi i familjes

Αλκμήνη (αλκή+μήνη:σελήνη) η ακτινοβολούσα Alqimini

rrezatuesja

Ανδρομάχη (ανήρ+μάχομαι) η πρόμαχος Andromaqi

Luftarake

Αριάδνη (άρι:πολύ+αγνή) η αγνότατη Ariadni

Më e sinqerta

Αρσινόη (άρσις < αίρω+νους) η υψηλόφρων Arsinoi

Krenar

Αφροδίτη (αφρός+αναδύω) η αφρογενής, η ωραιοτάτη Afroviti

Më e bukura

Δηϊδάμεια (δήϊος:εχθρός+δαμάζω) η νικήτρια των εχθρών dhiidamia

Fituesja mbi armiqtë

Διώνη (εκ του Διός) η θεϊκή Dhioni

Me pamje perëndie

Ευδοξία (ευ+δόξα) η έχουσα καλή φήμη Evdhoksia (shkurt Dhoksia)

Me nam (të mirë)

Ευρυδίκη (ευρύς+δίκη) η πολύ δίκαιη Evridhiqi

Shumë e drejta

Ευρύκλεια (ευρύς+κλέος) η πολυένδοξη Evriklia

E shumëlavdishmja

Ευτέρπη (ευ+τέρπω) η πολύ ευχάριστη, Μούσα Efterpi (Fterpe)

E këndëshmja (Muza)

Ήβη (ήβη:ακμή) η πάντοτε θαλερή, νέα Ivi

Gjithmon e re

Ηλέκτρα (ηλέκτωρ:ο ακτινοβολών ήλιος) η ακτινοβολούσα από χάρη Elektra

Që rrezaton nga gëzimi

Ηρώ (Ήρα) η προσωποποίηση της Θεάς Ήρας Iro

Personifikimi i perëndeshës Era

Θάλεια (θάλλω) η δροσερή, η ωραία, Μούσα Thalia

E freskëta, e mira (Muza)

Ιππολύτη (ίππος+λύω) η αρματιλάτις Ipoliti (Polite)


Ίρις (είρω:αγγέλω) η αγγελιοφόρος των θεών Iris


Ιφιγένεια (ίφι:ισχυρά+γίγνομαι) η πολύ ισχυρή Ifijenia


Καλλιόπη (κάλλος+ωψ:οφθαλμός) η έχουσα ωραία μάτια Kalopi


Καλλιρρόη ( καλώς+ρέω) η δροσερή ως καθαρό νερό Kaliro

E freskët si ujë I pastër

Κλειώ (κλέος) Η ένδοξη, Μούσα Klea

E lavdishmja (Muza)

Κλεονίκη (κλέος+νίκη) η ένδοξη νικήτρια Kleoniqi

Fituesja e lavdishme

Κλεοπάτρα (κλέος+πάτρη) η δόξα της πατρίδος Kleopatra

Lavdia e atdheut

Μελπομένη (μέλπω) η ευφραίνουσα με το άσμα της Melpomeni

Që të përqafon (mbush) me cicërrima

Μυρτώ (μύρτον) η ευχάριστη ως μυρτιά Myrto

vishnjë

Ναυσικά (ναυς+καίνυμαι:υμνούμαι) η υμνούμενη από τους ναυτικούς Nafsika

Që i ngrenë hymne detarët

Ξανθίππη η ξανθή ιππεύτρια Ksanthipi

Kalorësja bionde

Πηνελόπη (πήνη:υφάδι+λέπω:εκτυλίσσω) η καλλιτέχνις φάντρια Penelopi

Endësja artiste

Πολυξένη (πολύ+ξενία) η πολύ φιλόξενη Polikseni

Shumë mikpritëse

Χρυσηϊς (χρυσός) η πολύτιμη, η χρυσαφένεια Kris (Krisia hrisia)

E florinjta

No comments: